اتاق تقویت سیستم بینایی
ارزیابی علائم ضعف بینایی در کاردرمانی
والدین از کجا بدانند که مشکلات توجه و عملکرد ضعیف فرزندشان در مدرسه به خاطر مهارت های دیداری ضعیف آن هاست؟
یکی از راه های تشخیص نقش بینایی در کاردرمانی این است که علائم را ارزیابی و بررسی کنیم. به طور کلی، به خاطر اندازه کوچک متون چاپی انتظار داریم که کودک در خواندن مشکل داشته باشد و به خاطر خستگی چشم هم توجه کمی داشته باشد. البته فعالیت های مرتبطی مثل نوشتن، تکالیف مدرسه و امتحان ها نیز برای این کودکان سخت خواهد شد. تحقیقات مختلف علائم رایجی را به احتمال وجود مشکلات دیداری کودک مرتبط می سازند که این مانع عملکرد مناسب او در مدرسه می شود. در ادامه یک کپی از ارزیابی علائم (فرم کوتاه «کیفیت زندگی» دانشکده اپتومتریست در توسعه بینایی) را آورده ایم که استاندارد های قابل اطمینانی را ایجاد می کند که می تواند ابزاری معتبر برای ارزیابی ریسک ضعف بینایی کودک شما باشد. این پرسشنامه از شما می خواهد که به علائم مرتبط با مشکلات مبتنی بر ضعف بینایی در کودک خود امتیاز بدهید.
در ادامه لینک های نسخه قابل دانلود این فرم ارزیابی را آورده ایم تا بتوانید آن را چاپ کنید. نسخه Excel می تواند به طور خودکار امتیاز کودک شما را محاسبه کند ولی اگر این نرم افزار را ندارید می توانید از نسخه Word استفاده کنید و خودتان امتیاز را جمع کنید. لطفاً این فرم را بنابر تعداد مرتبه هایی که شما یا معلم کودکتان این علائم را می بینید، پر کنید. سپس شماره های هر ستون را با هم جمع کنید، با ستون عوامل ضرب کنید و در آخر عدد به دست آمده هر ستون را با هم جمع کنید. امتیاز نهایی به شما نشان خواهد داد که سیستم بینایی کودک شما تا چه اندازه با تونایی او در خواندن، یاد گیری و توجه به امور تداخل می کند.
معنای نتایج:
-
زیر 20: بعید است که قدرت بینایی نقش اصلی را در عملکرد ضعیف تحصیلی داشته باشد.
-
20 تا 25: احتمال کمی وجود دارد که مهارت های دیداری ضعیف تداخلی با عملکرد تحصیلی داشته باشد.
-
25 تا 30: احتمال متوسط وجود دارد که مهارت های دیداری ضعیف با عملکرد تحصیلی تداخل داشته باشد.
-
30 تا 35: احتمال قوی وجود دارد که مهارت های دیداری ضعیف با عملکرد تحصیلی تداخل داشته باشد.
-
بالای 35: تقریبا اطمینان کامل وجود دارد که مهارت های دیداری ضعیف روی عملکرد تحصیلی تاثیر گذاشته است.
هر چه امتیاز کودک شما بیشتر از 20 باشد، احتمال اینکه مهارت های پردازش دیداری او باعث مشکل در خواندن و توجه اش می شود، بیشتر است. کودکان بزرگتر، بیشتر مجبور می شوند که با متون کوچک دسته و پنجه نرم کنند، بنابراین سریعتر از نظر بینایی خسته می شوند. معمولاً سال های سوم و چهارم مدرسه، سال هایی هستند که مشکلات بینایی ملموس می شوند. کودکی که در کلاس اول عملکرد خوبی دارد، ممکن است در کلاس سوم دچار ضعف شود. البته لازم به ذکر است که هر کودکی متفاوت است. هر چه مشکل بینایی بیشتر باشد، کودک شما زودتر به مشکل خواهد خورد. همچنین برخی از کودکان نسبت به مشکلات بینایی حساس تر هستند و ممکن است زودتر از بقیه علائم را نشان دهند. به همین صورت، کودکان باهوش تر گاهی اوقات راهی برای سازش پیدا می کنند و ممکن است دیرتر علائم را نشان دهند.
اگر کودک شما در تست ارزیابی علائم خطر امتیاز ضعیفی گرفته است، بهتر است با یک دکتر چشم ملاقات کنید و یا در شهر خود اپتومتریستی پیدا کنید که در تشخیص و درمان مشکلات یادگیری مبتنی بر بینایی، تخصص داشته باشد. با اینکه ثابت شده که پرسشنامه بالا در تشخیص مشکل دقت قابل اطمینانی دارد، ولی تنها راه اطمینان معاینه توسط یک متخصص است.
همچنین لازم به ذکر است که کودکانی که در تحصیل خود مشکل دارند، ممکن است علاوه بر بینایی تاخیرهای رشدی دیگری هم داشته باشند. عوامل زیادی می تواند منجر به مشکلات در خواندن شود که از جمله آن ها می توان به نقص در پردازش مرکزی زبان اشاره کرد. در این مورد مشکلات فرد لزوماَ زبان بیان مثل مکالمه واضح نیست، بلکه زبان درک مثل نحوه تمرکز مغز روی زبان متون نوشته شده را تحلیل می کند. این نوع از تأخیرها در مهارت های زبانی می تواند منجر به ناتوانی های جدی در یادگیری شود و از ناتوانی بخش های مرتبط با زبان مغز به ناکارآمدی پردازش و تحلیل نوشته و یا ارتباط های صدایی منجر شود.
کودکانی که با آگاهی واجی یا تشخیص صدا های جزئی در کلمات مشکل دارند هم در خطر مشکلات خواندن هستند. متأسفانه کودکانی که در توسعه یک بخش تأخیر دارند، در خطر تاخیرات رشدی دیگر هم هستند. کودکانی که هم با بینایی و هم با زبان مشکل دارند، با دو نقص روبرو هستند و مشکلات خواندنشان هم عمیق تر است. وقتی نواقص بینایی را رفع می کنیم، در واقع نصف مشکلات کودک را حل کرده ایم. با اینکه احتمالاً ناتوانی در خواندن هنوز وجود داشته باشد ولی شدت مشکلات کمتر خواهد بود.
چشم ها می توانند یاد بگیرند
هدف از ایجاد این وبسایت ارائه تمرین هایی جالب به والدین برای گسترش مهارت های پردازش دیداری کودکان است تا آن ها عملکرد بهتری در مدرسه داشته باشند و سطح توجهشان نیز بهبود یابد. اگر کودکی را می شناسید که در خواندن، یادگیری یا توجه به یک موضوع خاص با مشکلاتی دسته و پنجه نرم می کند، یکی از دلایل آن می تواند «دید» او باشد. حتی اگر قدرت بینایی او کاملاً سالم باشد.
مهارت های پردازش دیداری در کاردرمانی
اکثر پدر و مادر ها وقتی به بینایی فکر می کنند، ذهنشان به سمت قدرت بینایی آن ها کشیده می شود. یعنی همان دقت بینایی که با نمودار های چشم پزشکی اندازه گیری می شود. وقتی کودکان چشمانی 20/20 است، یعنی می تواند چیزی که یک انسان عادی در فاصله 20 فوتی (6 متری) از نمودار چشم پزشکی می بیند را به راحتی ببیند. اگر کودکان در تست چشم پزشکی رد شود، می توانند از عینک استفاده کنند تا ضعف فیزیکی چشم هایش که منجر به تار بینی می شود را جبران کند. اما بینایی خوب بسیار بیشتر از دید شفاف است.
توانایی نزدیک بینی مخصوصاً برای کودکان در مدرسه اهمیت زیادی دارد. زیرا آن ها اکثر روز خود را صرف دیدن تصاویری می کنند که در فاصله بیست سانتی متری آن هاست، نه 6 متری! دیدن سوژه های نزدیک بسیار کاربردی تر از توانایی دیدن اشیا در فاصله دور است و برای دریافت و پردازش اطلاعات دیداری به مهارت های بینایی دقیقی نیاز دارد. در این فواصل نزدیک کودکان به قابلیت هماهنگ سازی چشمان خود دارند تا تک بینی داشته باشند. باید بتوانند خطوط دفتر را بدون مشکلی دنبال کنند. باید به سرعت بتوانند تمرکز خود را از فاصله نزدیک به فاصله دور تغییر دهند تا بتوانند مطالب نوشته شده روی تخته را وارد دفتر کنند. کودکان همچنین باید بتوانند چیزی که می بینند را تفسیر و تحلیل کنند که معمولا به آن "ادراک بصری" می گویند.
عینک نمی تواند چنین مشکلاتی را اصلاح کند چون برخلاف قدرت بینایی، مشکلات پردازش دیداری به خاطر ضعف یا اشکال فیزیکی در چشم ایجاد نشده اند. این مشکلات پردازش دیداری در واقع نواقص هم پیوندی در مغز است که به خاطر توسعه ناقص و ضعیف قدرت بینایی در اولین سال های زندگی ایجاد شده اند.
مهارت های پردازش دیداری تقریبا همانند مهارت های حرکتی ما، یعنی با تمرین و استفاده مکرر حاصل می شوند. همانطور که یک نوزاد باید چرخیدن، خزیدن و راه رفتن را یاد بگیرد، چشم هایش هم باید ردگیری، هماهنگ سازی، تمرکز و تفسیر چیزی که می بیند را یاد بگیرد. همه ما با ساختار چشمی که برای دیدن نیاز داریم، به دنیا آمده ایم ولی 4 تا 6 ماه اول زندگی خود را صرف تمرین قشر بصری مغز خود می کنیم تا از تجهیزات بینایی به درستی استفاده کنیم و بعد سال های اولیه زندگی را هم صرف تنظیم دقیق آن می کنیم.
حال اگر مشکلی پیش بیاید و این مهارت های دیداری مهم به صورت عادی توسعه نیابند، چه می شود؟ در این صورت بینایی کارایی خود را از دست می دهد و استفاده از آن زحمت بیشتری می برد. مشکل در بینایی معمولاً در دوران مدرسه خود را نشان می دهد چون خواندن بسیار سخت و خسته کننده می شود. بنابر معیارهای بالینی محققان که برای تعیین شیوع نواقص بینایی اتخاذ شده، تحقیقات نشان می دهد که حدود 20 تا 25 درصد از جمعیت کره زمین درجه ای از ضعف در مهارت های پردازشی دیداری را دارند.
اگر کسانی که در خواندن ضعف دارند را جدا کنیم، این عدد به شدت بیشتر می شود چون قدرت بینایی برای خواندن متن در فواصل نزدیک اهمیت بسیار بالایی دارد. هر سال که نیاز به خواندن بیشتر می شود و متون کتاب ها هم کوچکتر می شوند، دید شفاف، راحت و تک بینی برای کودکانی که مهارت پردازش دیداری ضعیفی دارند، سخت تر می شود.
نمرات آن ها کم می شود، درک مطلبشان ضعیف می شود و ضعف بینایی توجه به یک موضوع را سخت کرده و کودکان را مجبور می کند تا مدام تقاضای استراحت کنند. معمولا آن ها آنقدر نسبت به یک موضوع یا وظیفه کم توجه می شوند که ممکن است به کودک مبتلا به اختلال کم توجهی یا بیش فعالی شبیه شوند یا نمراتشان به حدی کاهش می یابد که معلمان فکر می کنند آن ها مشکل یادگیری دارند. متاسفانه معلمان و والدین کمی هستند که علت این مشکلات را «بینایی» بدانند.
برای دیدن اطلاعات مربوط به عوامل خطر برای مشکلات یادگیری مبتنی بر بینایی اینجا را کلیک کنید.
عوامل خطر در ادراک بینایی کودکان در کاردرمانی
ما مهارت های دیداری را در ماه های اول زندگی یاد می گیریم. نوزادان تازه متولد شده تقریبا می توانند تا فاصله 15 سانتی را ببینند ولی وقتی سیستم تمرکز آن ها با استفاده بیشتر تقویت می شود، محدوده ای که می توانند تصاویر را واضح و شفاف ببیند به چندین متر گسترش می یابد. وقتی نوزادان به اشیا نورانی محرک خیره می شوند یا راه رفتن پدر و مادر خود را تماشا می کنند، مهارت های ردیابی چشمی آن ها نیز قوی و دقیق می شود. هنگام تولد عصب چشم های ما هنوز برای کار هماهنگ آماده نیستند و گاهی باعث می شود که والدین با دیدن چشم های کج فرزند خود نگران شوند. دو چشمی یا قابلیت هماهنگ سازی هر دو چشم برای حرکت و دیدن هماهنگ، تا سن 4 تا 5 ماهگی توسعه می یابد.
البته گاهی توسعه قدرت دیداری به صورت عادی پیش نمی رود. هنوز نمی دانیم که چرا قوت دیداری همه بچه ها به حد کافی توسعه نمی یابد. اولاً مشکلات پردازش دیداری ارتباط شدیدی با ژنتیک دارند. اگر قدرت بینایی پدر کم باشد، احتمال بسیار بیشتری وجود دارد که فرزندش هم چنین مشکلی داشته باشد. البته توانایی ضعیف پردازش دیداری می تواند از طریق وقفه های مختلف در توسعه عادی این سیستم هم ایجاد شود. تولد زودرس هم یک عامل خطر بزرگ است. مصرف الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری هم می تواند ریسک آن را افزایش دهد. آسیب به سر مثل ضربه مغزی هم می تواند این مشکلات را به وجود بیاورد و دمای بالای بدن نوزاد در مراحل اولیه و حیاتی توسعه هم در این مشکل نقش دارد.
در برخی فرضیه ها آمده که تحریک بیشتر یک چشم نسبت به چشم دیگر، مثل خواباندن نوزاد به پهلو که باعث بسته ماندن یک چشم می شود هم عامل موثری است. دراز کشیدن بیش از حد نوزاد در گهواره می تواند او را از تحریک های مهم دیداری محروم کند. و تماشای تلویزیون که یک کار بی اثر است، زمان مهمی که می توانست برای نگهداری و بررسی چشمی اشیا کوچک در اطراف او صرف شود را از کودک می گیرد.
به این نکته دقت کنید که با اینکه عوامل خطر ذکر شده در کودکان دارای مشکل بینایی رایج است، ولی اگر این عوامل در کودک شما وجود نداشت، به این معنا نیست که قدرت بینایی اش هم حتماً سالم است. کودکان بسیاری وجود دارند که سابقه تمرینی عادی دارند ولی هنوز مهارت های پردازش دیداری کارآمدی ندارند و ما هم دلیلش را نمی دانیم! ما هم لینک در انتهای این مقاله لینک ابزار ارزیابی قرار داده ایم تا بتوانید علائم کودک خود را بررسی کرده و با دقت بیشتری متوجه شوید که کودکتان این ریسک را دارد یا خیر.
البته خبر خوب این است که چون این مهارت های دیداری با توسعه و یادگیری به دست آمده اند، می توان آن ها را تمرین داد تا درست کار کنند. هدف این وبسایت این است که ابزاری به والدین ارائه دهد تا مهارت های پردازش دیداری فرزند خود را بهبود ببخشند. تمرین های دیداری این وبسایت روی ردیابی، هماهنگی چشم ها، تمرکز و ادراک بصری تمرکز کرده تا به کودک شما کمک کنند تا برای عملکرد بهتر در مدرسه مهارت های دیداری خود را بهبود دهند.
یک ابزار ارزیابی عالی وجود دارد که پرسشنامه «کیفیت زندگی» نام دارد و می تواند به شما کمک کند تا علائم فرزند خود را بررسی کنید. توصیه می کنیم که چند دقیقه زمان بگذارید و به این 19 سوال پاسخ دهید تا دقیق تر متوجه شوید که مشکل یادگیری فرزندتان به خاطر بینایی است یا مشکلات توجه.
ارزیابی علائم در کاردرمانی ادراک بینایی
در آخر هم لازم به ذکر است که نیاز نیست کودکان بینایی ضعیفی داشته باشند تا از این تمرین ها نفع ببرند. حتی کودکانی که پردازش دیداری مناسبی دارند هم می توانند مهارت های خود را بهتر کنند. در واقع یک حوزه کامل در بینایی درمانی وجود دارد که مختص دید ورزشی بوده و برای ورزشکاری توسعه یافته است که دید بسیار خوبی دارند ولی می خواهند مزیت رقابتی داشته باشند!
خدمات دیگر مرکز: